UHUNMWUN 32
EKPỌNMWẸN
EKPỌNMWẸN ke ghi r' ọtuẹ ọghe ọbevbaru n' ọmwan k' ọmwan
nọ rhirhi ru emwin esi nọ rhiẹnrhiẹn ọmwan ra, nọ vuọn ọmwan
aro. Ọre Ẹdo na yaee z' ere wẹ: Ọkpọnmwẹn-se, ọ we na ruẹre
ọvbehe rhunmwunda, ese na gha ru n' oghodan, a ghi ruẹe n'
awa, awa gha miẹn enarẹn, ọ ghi y' erhunrhunmwun tuọe.
Rhunmwund' ọni, irhie ekpọnmwẹn n' emwan hia ni rhie iyobọ
mẹ ra, ni gbaro ghemwẹn kevbe ni do tuọmwẹn vb' ẹghẹ n'
emianmwẹn na na kakabọ mumwẹn guẹ vba mumwẹn gha rhie
Hospital vb' uki January, 1957. I kpọnmwẹn iran hia kevbe
emwan kpataki na: emwan vbe 'niwanrẹn E.E. Ọmere, S.I. Egbe
kevbe Alabi Idahọ ni gbaro ghemwẹn ke January se August vb'
Ukpo ni (1957). 'Nọnwanrẹn B. O. Ero no gbaro ghemwẹn ke
October vb' ukpo ni do se April 1961. Nọwanrẹn N.O. Ighodaro
no gbaro ghemwẹn ke November vb' ukpo ni do se 1960.
Otẹnmwẹn (James Aguebo) no gbaro ghemwẹn vb' ukpo ni do
s' ẹghẹ uwu ẹre vbe February 13 , 1960. 'Asiruwa', n' ima gba y'
esọsi kugbe vbe gbaro ghemwẹn do s' ẹghẹ uwu ẹre. Okhuo-ọba
Igharo nọ gbaro ghemwẹn ke 1958 do s' ẹdẹ n' ẹre.
Debae iran na, i kpọnmwẹn ovbiyemwẹn E.G. Egharevba nọ
re Sapele kevbe ibieka 're hia. I kpọnmwẹn Anọfi Eguọbadia
kẹe k' etẹn ọnrẹn Ayi kevbe 'nọkpa--nọ fiya--(Adijatu) kevbe
Rali vb' iyọbọ ni iran rhie mẹ k' ahoẹmwẹn ọmwan ni iran mwẹn
ghemwẹn. I kpọnmwẹn Imadiyi (ovbiẹ Edowaye--ọtẹnmwẹn--)
ze vbe no sẹtin gbaro ghemwẹn sẹ. I kpọnmwẹn Nọwanrẹn
S.E. Jinọdu nọ b' owa ye "New Benin" Ọkpia na gbaro ghemwẹn
ẹsẹsẹmwẹnse. Owa-mwẹn nogieva ni bọ ke ni ka bọ vbe "New
Benin", gia kha gh' irẹn ọ wa mudia bọe mẹ. Vb' emwanta, o y'
ẹtin y' ẹwaẹn gbaro ghemwẹn; ọ y' iwina k' ahọẹmwẹn-ọmwan
85
gbaro ghemwẹn. 'Rẹn k' amwọnrẹn, t' iran ye gagamwẹn
khian do s' ẹdẹ n' ẹre. Osunobua nọ gbaro gh' iran n' iran vbe
gha ru gh' odaro vbe n' iran ho. I kpọnmwẹn etẹnmwẹn (Igue),
Timothy Aiayi kevbe Nọwanrẹn E.F. Akpata debae amwọn-rẹn
(Ayọ Akpata) ẹsẹsẹmwẹnse. I kpọnmwẹn Ọbo Dike; se hia, Ọbo
R.E. Bradbury nọ kakabọ gbaro ghemwẹn ẹsẹsẹmwẹnse. Osano-
bua debare kẹe k' ibieka re. Sokpan, ekpọnmwẹn ẹdẹ hia ọre i
mwẹn n' ovbiyemwẹn (Oni Emọvọn Agbeleri kevbe ovbiẹre
Bernard Osifo) kevbe ọvbi ọtẹn-mwẹn Osarẹnmwindamwẹn
Egharevba. Eriọ i vbe kpọnmwẹn Nọwanrẹn K.C. Murray (Direc-
tor ofAntiquities) vb' iyobọ nọ rhie mẹ vb' ẹghẹ ni na gha re Mus-
eum kevbe ẹghẹ na na mumwẹn gha rie Hospital. I kpọnmwẹn
Graham Connah nọ vbe gbaro ghemwẹn ẹsẹsẹmwẹnse. Ufomwẹn
1961 ọre Nọwanrẹn Connah ya re do wina vbe Museum vb
Ẹdo; k' ẹghẹ ni gha de, ọ ke rhie obọ rhie owẹ yọ gha gbaro
ghemwẹn khian ọ te do s' ẹghẹ nọ ya weriegbe kpao.
1946 gha de ọre i ke gha khiẹn ebemwẹn hia fẹfẹfẹ vbe Museum
rhin-rin-rin, ọ te do s' ẹghẹ ni na do de gb' otọ vbe 1957. Ọvbo-
khan nọ r' ọtotọmwẹn na rhie y' evba na suẹn gha khiọn-ẹn k'
ẹghẹ ni ya kpao do se 1960 na rhiẹre bin evba re. Nọwanrẹn
Allison nọ do mwanmwan Museum ọghe ọgbọn na ye Post
Office nẹdẹ vb' ehe no ghi ye na vbe gbaro ghemwẹn ẹsẹsẹ-
mwẹnse. Vb' ẹghẹ ọkpa, ọ ke ghi mu ọgọ esinapu (Shinapp)
ọkpa gumwẹn; ọ ke vbe khama Nọwanrẹn Osula nọ wina 'vba
ẹkporiọ wẹ, na ye gha khiẹn ebemwẹn 'vba na vbe gha rhie
igho gumwẹn vb' ẹghẹ. K' ẹghẹ ni gha de, iran ma baeku do s'
ẹghẹ ne Nọwanrẹn Connah na re nọ do ru enosẹre. I kpọnmwẹn
iran 'veva ẹsẹsẹmwẹnse. I vbe kpọnmwẹn Agho Okundia kevbe
amwọn-rẹn (Imade) ni r' Odighi vb' iyobọ iran. Ikpọnmwẹn
Iyoha Aguebọ kevbe Ọbasuyi Eke ẹsẹsẹmwẹnse y' iyobọ iran.
I kpọnmwẹn otu Apena, Iledi Eweki, Benin Youth League,
Nọwanrẹn J. D. Akeredolu, Nọwanrẹn Dalton O. Asẹmota
(Ọsẹmwota) kevbe ni kẹre vbe ọhẹ igho ni iran ya gumwẹn. I
kpọnmwẹn Ọkhaemwẹn Ẹghọbamiẹn n' Osuma; ọkhaẹmwẹn
Ekhatọ n' Ihaza; ọkhaẹmwẹn Lawal Osula n' Arala; ọkhaẹmwẹn
Uwagiẹ n' Obadesagbọn; Nọwanrẹn H. O. Amadasun; Okhuọba
Iriagbọnse Ọgbọghọdọ; Evbu kevbe ni kẹre vb' otuẹ emwanta kev-
beemwọnmwandọmwan. I kpọnmwẹn Ivbie Egharevba hia nire
86
owa kevbe nire isi, ikpia kevbe ikhuo, ibiẹkikpia kevbe ibiẹkikhuo
ni gbaro ghemwẹn. N'Osanobua deba iran hia Ise. Ikpọnmwẹn
Rev. O.C. Robinson n' omu mwẹn gha rie owa ọkhọnmwẹn
vb'Ẹku vb' April 1964 vb'ekpa erinmwian ọghe D.A. Munro.
Ikpọnmwẹn avbe ohẹn esọsi na: Catholic, Anglican, Baptist,
Apostolic, Cherubim and Seraphim, Seventh Day Adventist,
kevbe nire do gha nerhunmwun mẹ ugbugbẹ hia.
87
