UHUNMWUN 10
ISASEGBE IRUẸMWIN
VB' ẹghẹ omuhẹn gha de i ke gha mwẹn isasegbe nọkhua gh'
itan kevbe ere Ẹdo. Evbibiẹmwẹn, emwan ni kakabọ rẹn okha
dinmwin ẹsẹsẹmwẹnse iran khin. Iran t' okha nibun mamwẹn
ẹsẹsẹmwẹnse rhunmwunda, n' okha na rhiẹnrhiẹnmwẹn. Ẹriọ
ọtẹnmwẹn (Uwanguẹ Igiehọn) vbe t' enibun mamwẹn.
Vbi he y' esuku vbe 1914 vb' ẹghẹ na na gha ru emwin
'negbe Ovọnramwẹn vb' Ẹwẹka rie ọba kevbe na na y'
okuo Ogiamwẹn, emwin hia fẹfẹfẹ na ru ke ghi rhie ẹtin kevbe
orhiọn mẹ debae isasegbe nọ ka guemwẹn wẹ, ọ ma ke n'
emwin na ru ni hia wi hiehie. Evba i na suẹn gha gbẹnẹ ebe hin
kherhekherhe do sẹ 1921 ni k' otọ igbo s' owa ya s' ẹdogbo 1931.
Vbe 1932, i ke ghi kokẹe gbọn-ẹn ladian vb' emansini (printing
press) ni dẹ vb' obọ C.M.S. okieke. Nene ebe Ekhere vb'
Itan Ẹdo ke ghi ladian na khiẹn vbe January 1933. Ọ wa kakabo
khiẹn ẹsẹsẹmwẹnse vbe 1933 ni seriọ wẹ, vbe 1934, a na weriegbe
gboẹn ladian ukpogieva gha khiẹn. Ukpo ni dandandan ina
fieweriẹ gbẹn y' ebo (A Short History of Benin). Vb' usun ebe ni
gbẹnẹ vb' eghẹ ni, 'mẹ tobọmwẹn ọre ọ printi (print) Okha Ẹdo,
Aigbẹdogbọyọ, Ebe Imina, Benin Law and Custom kevbe Concise
Lives of the Famous Iyases of Benin vb' vbikagbọn iran vb' ọfisi-
mwẹn vb' Oweko.
Vb' ehe ni na gha gbẹn ebe hia vba vb' ọfisi-mwẹn, avbe ebo
nibun hia do gha miẹnmwẹn. Ugbẹnso, eso gha sẹ Ẹguae, ọba
w' iran bumwẹn gha de ni rhie iran l' ore. I gele vbe rhie iran l'
ore ya ma iran emwin-aro ra, ama hia ni gia ghe. Ya s' egbe
emwine eso ni r' Ẹguae na rhie erunmwunyẹn ghe, 'mẹ, ọ vbe
rhie iran l' ehia. Ebo gha s' ọghomwẹn vb' Oweko, iran ghi
rhomwẹn ẹsẹsẹmwẹnse y' iwina ni wina. vba, ibiba O.bo Hans
25
Melzian, ni rhie iyobọ na vb ẹghẹ nọ na gha gbẹn Dictionary
Ẹdo. Ọbo Melzian, rhomwẹn y' ebe nọ gbẹn: Nigeria Magazine
ọghe 1937 vb' ipapa ọkpairo-vbiyeha. Rẹn ọ khare ẹkporiọ wẹ,
i gha he gbẹn ebe nibun vb' ẹdẹ gha rie. Vb'esẹ enẹghẹ na,
okpia ọvbehe na tiẹre Marfleet na vbe re. Okpia na ke ghi mwẹn
isasegbe ra, ẹko-ẹre ke ghi rhiẹnrhiẹn ghe-kpae emwi Ẹdo
nibun hia. Ọ ke ghi khamamwẹn ni rhie irẹn khian lẹga otọ
Ẹdo; i na gele rhiẹre l' igue eso. Ma y' Ẹvbiẹkoi, Ugo n'iyokor-
hiọnmwọn, Urhonigbe, Okogo kevbe ehe ọvbehe hia, ma ke
weriegbe gha die Ẹdo. Uzọla ọkpa ma ya l' ehia fẹfẹfẹ. Uhiẹn,
Ọbo Melzian vbe lele ima y' enokhian gelegele k' ebo ọvbehe
Nọwanrẹn Tailor.
Vbe n Ọbo Melzian mwẹn iyayi sẹ vb' egbemwẹn, ẹdọkpa
ke do re, ọ ke ghi ye Education Committee nọ r'ore Ẹdo. Ọ ghi
siko 'vba, ọ ghi gh' iran yo, gh iran re, ore ọ na nọ wẹ: Egharevba
vbo? Ọre iran na waniẹn khama rẹn wẹ, i r' ọkpa vb usun iran.
Ohu ke ghi kakabọ muẹn yọ ẹsẹsẹmwẹnse kha wẹ: D' emwin
nọ gha zẹ na gha na viọ emwan ọvbehe ya koko ogbe iko
vbenia na s' Egharevba rae, rẹn nọ gbẹn ebe ladian? Ọ na khama
Education Officer: giẹgiẹ--gia miẹn wẹ, ẹrẹ a rhie eni mẹ
(Egharevba) y' otọ bae iran ni; akhuẹ, ni do debae iran suẹn. Ọre
ẹdẹ ghi na gbe, i na gele ya suẹn. Mẹ Ọba vbe rhie y' akọwe vb'
Ẹguae nọ gbe emwin y' otọ vb' ọghe Iwebo vbọ, rhunmwunda
Iwebo 'ri khin. Zẹ vb' iwebo, mẹ ọ mu ada n' ọba Eweka II na
tie avbe ebo hia kevbe akọwe nikhun hia ni r' Ẹdo y' E.guae y'
evbare emwikpo kevbe ayọn ghọ iran vbe Janunry 1, 1933.
I vbe gha gbẹnẹ iyẹn nibun y' ebe newspaper, vb' ẹghẹ ni.
Ọ ghi zẹ kpẹ, i na do gbẹn iyẹn ọkpa ladian wẹ, ọ kere na mu
Museum gbọ y' Ẹdo rhunmwunda, ni r'Ẹdo ẹkporio i re nibun,
ibiba n' ebo viọ kpao vb' ẹghẹ okuo-ebo vbe 1897 ra, kevbe
wẹ, ọ gha rhie iyobọ negẹdẹgbẹ n' emwan hia vbekpae emwin-a
re, ibiba igu-ẹrọnmwọn kevbe Igbesanmwun rhunmwund
iwina iran. Niyẹn ni mu so ke ghi vuọn ariọba aro sẹiọ wẹ,
iran ke ghi de ebe na gbọn-ẹn yi vbiyeke vbiran tiẹre.
26
