UHUNMWUN 31

inline


ẸGHẸ EMIANMWẸN

inline


ZE vbe ni ka kha wẹ, vbe 1910 vb' Ebue ọre Okhuọba Ọmọloto

inline


Osodin n' ọtiamobọ ta umian emianmwẹn na mamwẹn wẹ,

inline


ẹdẹ gha rie, i gha mwẹn igho, mwẹn emọ mwẹn owa, mwẹn

inline


emwin hia sokpan, egberhanmwẹn khian gha rọ. Ohan kè ghi

inline


mumwẹn yọ ẹsẹsẹmwẹnse, rhunmwunda, egberhanmwẹn ọre

inline


o s' ẹfẹ; i ke gha muẹn rougbugbẹhia.

inline


Vbe December 1920, Ahusa ọkpa (Alufa Moru) ke khamam-

inline


wẹn vb' Ọkigue wẹ, i gha khuọnmwin emianmwẹn ni gha mu

inline


vb' egbe okhuo lavbasevba, emianmwẹn ni gha kpẹ ẹsẹsẹmwẹnse

inline


ya se od'ukpo isẹnyan-gban ra, iyeva. Ẹmwẹn na ke ghi kakabọ

inline


kpamwẹn odin ẹsẹsẹmwẹnse. Ọmwan khuọnmwin l' ikpede

inline


isẹn kẹkan ọ ye ba suẹe, a ma wẹ, ukpo isẹnyan-gban ra, iyeva.

inline


Ọ gha ye vberiọ, ọna khe ke we, i gha r' ekhun kevbe ọkhọnm-

inline


wọn l'ẹdẹ agbọnmwẹn nọ dẹkẹ. Oban ke ghi mumwẹn yọ

inline


ẹsẹsẹmwẹnse. Afa ni ke ghi khamamwẹn ni ghẹ gie egbe wọm-

inline


wẹn yọ rhunmwunda, emwin n' irẹn miẹn, irẹn tae.

inline


Vbe May 1921, ẹyẹn ke kuanmwẹvb'owẹ vb' uroramẹ

inline


vb' asọn vb' owa ima vb' Okemole. Iyemwẹn kevbe Ediọnmwan

inline


Uwangue Igiehọn ke ghi mie ukhunmun yọ mẹ, o ke ghi vbe

inline


fo. Vb' ukpo ni, ọ ghi sẹ ikpẹdẹ iweva vb' uki September, a ma

inline


mobọ rẹn emwin ọkpa nọ sunu sokpan, udumwẹn ke ghi kpaẹn

inline


gha bọ kpi, kpi, kpi.

inline


Vbe June vbe Sapele 1922, ẹko ke ghi mumuẹn khiẹn vb'

inline


iriovbe vb' asọn malo-malo-malo; otọ hia na gha legamwẹn.

inline


Ẹdẹ te ghi, esagiẹn kevbe ivbiokhọe negiẹrẹe na lẹ gba riọ-mwẹn

inline


uhunmwun. Ẹdẹ n' ogieva vb' owiẹ, i na kpao gha rie Hospital

inline


vb' evba. Omwan ni rẹnrẹn ke ghi i' evba, a ke ghi tiẹre,

inline


Dispenser Johnson--ovbie Sierra Leone nọ: ọ te gha r' Ẹdo yi;

inline


80

inline


'ma rẹn egbe ẹsẹsẹmwẹnse. Ọ na rhie ukhunmwun mẹ, ọ ke

inline


vbe rhiemwẹn bu S.M.O. (Ọbo Smith). Ọbo Smith ke ghi rhie

inline


ukhunmwun mẹ; ọ ke vbe gele gbele ọkhọe nibun sokpan,

inline


emianmwẹn ni ma fo. Ọ ina gha rhie ukhunmwun yọmwẹn-re

inline


gbaro ghemwẹn rhin-rin-rin i te do kpao gha die Ẹdo vbe

inline


o

inline


September 1923 do gbaro gh' egbemwẹn fo.

inline


Ọbo Wilson vbe January 1924 gbaro ghemwẹn vbe Hospital

inline


vb' Ẹdo. Ọ ke ghi khamamwẹn wẹ emiẹnmwẹn nọ lọghọmwẹn

inline


ke ghi re emianmwẹn udu (olegbe esagiẹn). Ọ ke vbe bumwẹn

inline


ude we ni ghe da ayọn nọwegbe yọ ra ru iwina nọ wegbe. I ke

inline


ghi rhie; ọ na rhie ukhunmwun yọ mẹ. K' ẹghẹ ni kpao, ediọnm-

inline


wan Uwangue Igiehọn ke gha gbaro ghemwẹn rhin-rin-rin o

inline


te do s' ẹghẹ uwu ẹre vb' ikpedẹ ihinrọn vbe uki March 1925.

inline


Iyemwẹn (Okunzuwa) na do rhiemwẹn gie ọtẹn ọnrẹn ọvbehi

inline


ina tiẹre Uku-logun Edokpayi. Ọni vbe gbaro ghemwẹn rhin-

inline


rin-rin do se 1926, nọ fi-ya. Iyemwẹn na vbe ye rhiemwẹn

inline


bu otẹn ọnrẹn ọkpa na tiẹre Onaghisẹ nọ r' uhunmwun Iguisi.

inline


Ọna gbaro ghemwẹn kpẹ ẹsẹsẹmwẹnse do se 1935 no do miamwẹn

inline


ukhunmwun ni tobọmwẹn gha ho lo ya gbaro gh' egbemwẹn.

inline


Emian-mwẹn na ke do gha hiẹ, ọ ka vbe gha fo kherhẹkherhẹ.

inline


Vbe 1927, i ke do rhunmwund' emianmwẹn na rue iha omini-

inline


gbon guẹ. Osunde ọkpa vb' uwu ọka ni mamwẹn niha omini-

inline


gbọn ke ghi khamamwẹn wẹ, i gha khuọnmwin vb' ẹdẹ gha rie

inline


sokpan, ọ gha s' ẹghẹ ni nẹ, ni ghe ye hospital ya rhie ukhunmwun-

inline


ra; ni ya lovbie rhunmwunda, a gha gbaro ghemwẹn vb' owa,

inline


o gha fo. Eriọ i vbe rue amobọ na tie gue baemwẹn emianmwẹn

inline


na. Vbiyeke vbi guoẹ nẹ, edokpa i na do tie amobọ-mwẹn.

inline


Ohan kevbe orhirhi na mumwẹn, i ke gha guọ zẹzẹ vbi miẹn

inline


emwin ni rọ. Ama oghe uhunmwun--ogbọi i rẹn ọna--kevbe

inline


ọghe udu ke ghi de kugbe rhunmwunda, ọ gha de kugbe vberiọ,

inline


a ghi rẹn ghọ gha si emianmwẹn nọkhua ne rherhe fo. I ghi ze

inline


muẹn ro, i na wẹ, o ma, a yae z' ere we: avbiẹrẹ wu ya, vbo ma

inline


be s' ẹdẹ uwu ẹre levbasevba, ehe n' ebi na ro, owọnwọn rhie

inline


rhọ. Gele-gele, vbe n' afa ni khamamwẹn, eriọ de fi. Egbe

inline


okhuo, ọre i na viọ emianmwẹn na. Okhuo ni vbọ guemwẹn

inline


vb' ima gba ru, emianmwẹn na sunu, i, ma rẹn. Ugbẹn vbo

inline


ghi kpao vb' owa-mwẹn, ọ ghi r omwan ukpo igbe, ọ na weri-

inline


egbe re; ma na vbe weriegbe gba gha ru, emianmwẹn ina na

inline


81

inline


weriegbe suẹn. k' ẹghẹ ni gha de, obomwẹn ma fo vb' ukhun-

inline


mwun. Ẹghẹ ọkpa i ro ni ya rhie ẹghẹ y' otọ ni ya gbaro gh,

inline


egbemwẹn.

inline


O ghi se 1953, emianmwẹn ina na gha kpọlọ yo; ọ na kakabọ

inline


gha rumwẹn ẹghẹ hia. Vb' ikpẹdẹ ihinrin vb' uki January 1957,

inline


vb' ogi' avan wowowo vbi we ni kpaegbe vb' isi-wina (Museun)

inline


owẹmwẹn eveva ke ghi khuamwẹn. Atata-owẹmwẹn eveva na

inline


ye vbe na viọ ukohun yi: ọ na ye fughẹfughẹ. K' asọn nin kpao

inline


vbi s' owa, i ma ghi nẹ, i ma ghi hiọ ọ te do s' ikpede iwene vb'

inline


uki ni. Ọ re Ọbo Bradbury na munmwẹn gha rie Hospital gie

inline


Ọbo Drew no gbaro ghemwẹn. Vberiọ, ọ ke uzọla ọkpa kẹkan

inline


n' ima suẹn iwina itan n' Ọbo Dike mwanmwan-ẹn n' imẹ vb'

inline


Bradbury khian gba ru. A ghi tiẹre 'nẹghẹdene na mumwẹn se

inline


Hospital,--vberiọ, ai ne, ai hiọ, a rhunmwunda ẹre mumwẹn

inline


gha khian.--iran na suẹn iwina ọni. Ọni ghi te gha fo kherhẹ,

inline


emianmwẹn ọvbehe na re, na ma ro, na ma kọ. Emianmwẹn

inline


na re vbe na re, emianmwen na re ominigie. I ghi sẹtin kpao tọn

inline


obọ tọn owẹ mu hiehie; ta ghi fian evbare yọmwẹn unu Emwin

inline


ni ghi sẹtin tobomwẹn ru rhokpa ghi rọ hiehie. Vb' uwu-ẹre ni,

inline


Ọbọ Dike ke ghi k' Ibadan re kevbe iran eso debae Nọwanrẹn

inline


Parry ne principal University College vb' Ibadan ekporiọ. Iran

inline


na do tuọmwẹn vbe Hospital. Hospital hia na ye vbe eki n' emwan

inline


hia ni do gha miẹn-mwẹn. Ọre Drew na ya rhie olakpa na ya

inline


gha vẹ emwan. Sokpan, vbe na hia sẹ, t' emiunmwẹn na ye gha

inline


vẹ yọ, vẹ yọ. Vbe n' Osunobua ya s' oriọnmwẹn do s' ẹdẹ n' ẹre

inline


ni ma na wu, oyunua nọ. 'Mẹ tobọmwẹn ọ yae z' ere wẹ, a khian

inline


lẹ n' uwu, ọre a na dekun emianmwẹn. Ere na ke ghi de kaẹn

inline


ẹmwẹn n' ọbo ominigbọn ni tae (Osunde) wẹ, ẹghẹ k' ẹghẹ ni

inline


rhirhi ya gha khuọnmwin ni ghe ye Hospital ya lovbie rhun-

inline


mwunda, a gha sinmwọn-ẹn vb' owa, emianmwẹn ni gha fo.

inline


Ọ gha kẹ, emianmwẹn na gha te gele fo, a kpa wẹ i ma ye Hospital.

inline


Sokpan, vb' ẹmwanta, Ọbo Drew y' ẹtin y'ewaen k' ahuẹmwẹn-

inline


ọmwan gbaro ghemwẹn ẹsẹsẹmwẹnse. Ai sẹtin tiẹre ọbo kẹkan

inline


sokpan na tiẹre erha emwan nọ gbaro ghe. Ọ zozo y' ẹmwẹn-

inline


mwẹn ẹsẹsẹmwẹnse. O ke tie Ọbo Akingbehi nọ gbaro gh' aro

inline


vb' ase ọkpa nọ do gbaro ghemwẹn. Ọbo Akingbehi rhie uhun-

inline


mwun mẹ, ọ ke vbe danmwọn-ẹn khama Ọbo Drew gh' aro i

inline


khiamwẹn sokpan, emianmwẹn nọ rọmwẹn egbe ọre ọ kpa

inline


82

inline


rhunmwẹn aro kevbe wẹ, emianmwẹn ni gha sẹtin fo, aro, gha

inline


weriegbe re vba rhie ridunmwun kherhẹ yọ, Ikpẹdẹ vb uki

inline


February vb' ukpo ni ọre i ke Hospital s' owa ina na gha k owa

inline


mumwẹn yo. Ọka-ohẹn kevbe 'fada eso (fathers) ọghe esọsi

inline


'Catholic', ohẹn ọghe C.M.S. kevbe ohẹn 'sirafo (Aladura) do gha

inline


nerhunmwun mẹ ugbugbehia i te do kpao ghadie owa.

inline


Ugbe.n vbọ ghi s' uki May, Ọbo Dike na weriegbe re gh' irẹn

inline


khian mumwẹn gha rie Hospital vb' Ibadan n' iran ya gbaro

inline


ghẹmwẹn vb' odọ. Ọbo Drew ina wẹ nọ semwẹn-rae ghi sẹtin

inline


mudia hiehie wẹre 'rẹn họn nia wẹ, Ọbo Brown no re University

inline


Hospital vb' Ibadan die Ẹdo. Ọ wẹ ọ gha re, ọ sẹtin danmwẹn-

inline


mwẹn ghe 'mwẹn kevbe wẹ, ọ gha danmwẹn-mwẹn ghe nẹ,

inline


iran gha rẹn ukhunmwun na gha rhie mẹ. Ọbo Dike ke ghi weri-

inline


egbe kpao levbasevba, Ọbo Brown ma re hiehie. K' ẹghẹ ni kpao,

inline


ebo nekhui hia fẹfefẹ nibun hia na gha gbaro ghẹmwẹn.

inline


Vbe April 1960, Governor nọ re Ibadan Sir John Rankin ke

inline


ghi ri' Ẹdo vbọ ghi muegbe no gha ya kpao gha rie evbo-ebo

inline


fẹfẹfẹ z' obọ vb' iwina. Ọ ke ghi dae ẹsẹsẹmwẹnse vbọ sẹ Museum

inline


y'a nọ ẹmwẹnmwẹn vb' iran khama ọnrẹn wẹ, egbe ma rhan

inline


mwẹn; ọ ke ghi gie na wẹmwẹn do gh' irẹn te s' evba. Eriọ vbẹ

inline


no vb' ufọmwẹn ukpo ni vbe November 1960, Governor General

inline


Sir James Robertson vbe rie Ẹdo. Ọni vbe se Museum te vbe do

inline


mienmwẹn. Ọre iran na khama ọnrẹn gh' egbe ma rhanmwẹn

inline


ghi' r' owa. Ọre ọ na ghi gie iran n' iran wemwẹn do gh' irẹn te se

inline


Museum gh' ẹmwẹn te rọ n' irẹn gha te gumwẹn guan.

inline


Vb' ukpo nọ gbera (1963), vb' uki October, Ọbo Munro na

inline


rie Ẹdo. O ke ghi mwẹn eko rhiẹnrhiẹnrhiẹn ghemwẹn vbo da

inline


re ni; ọ ke vbe dae ẹsẹsẹmwẹnse vb' ukpo-emianmwẹn ni ye.

inline


Ore 'mẹ vb' ọre na do gba z'iro gh' irẹn gha mumwẹn gha rie

inline


iku. 'Ma ke ghi bu ẹdẹ yọ. Sokpan, ọ ghi zẹ kpẹ ọ na do mumwẹn

inline


gha rie ọghe Ẹdokita (Ọbo Stephenson) no r' Edo 'mwan. Igbaha

inline


'ma bu yo; ọ na do danmwẹn-mwẹn. Ọ we, ọlẹgbe esagiẹn ọre ọ

inline


loghomwen kevbe wẹ, na mumwẹn gha rie Ibadan. Ọbo Munro

inline


k'e ghi kui yọ sokpan, i na wẹ he-n--gh' Ẹku n' ima ka gha kha,

inline


'Ore igha ka yo. Ọre Ọbo Munro na do rinmwian Ohẹn Robinson

inline


ni mumwẹn gha khian; ọ na gele ru vberiọ. A ghi s' evba ni

inline


Ọbo W. J. Williams, ke ghi gbaro ghemwẹn ẹsẹsẹmwẹnse kevbe

inline


emwan ni r' ototọ're l' ọmwan uzọla eva ni gb' evba i ke weriegbe

inline


83

inline


gha de. Ọ ina viọ Ukhunmwun ughughan nibun mẹ ni gha lo vb'

inline


owa kevbe we ra, ọ gha fo ni gualo dẹ vb' Ẹdo. Ọre i ghi ye k'

inline


ẹghẹ ni gha de nọ ma na fo, nọ ma na hiẹ. Emwan hia ni gbaro

inline


ghemwẹn. egbe wọ iran. A lo igho, igho fo vb' aza. Etin fo.

inline


ewaẹn wiri. Edọkpa i ghi khe levbasevba, ẹdẹ uwu iro fo, obalọ,

inline


ukpokpo kevbe oyanghan ghi fo fẹfẹfẹ.

inline


84

inline