UHUNMWUN 18

inline


IKỌ KEVBE IDOBO

inline


VBE ni miẹn ikọ kevbe idobo vb' ẹdẹ esuku mwẹn, eriọe bvii

inline


miẹn vb' ẹghẹ ni na gha gbẹn ebemwẹn (Ekhere vb' Itan Edu

inline


A Short History of Benin kevbe Uhi kevbe Uyinmwẹn Edo Benin

inline


Law and Custom
).

inline


I khare wẹ, 1914, i ke suẹn emwanmwan ebe gha gbẹn y' otọ

inline


kherhekherhe rhi-rin-rin--i te do suẹn gha gbọn-ẹn y' ebe na

inline


tie vbe 1921 (Ekherhe vb' Itan Ẹdo.). I gbọn-ẹn y' ebe vb' ukpo

inline


ni, i ma mu ẹtin yaẹn egbemwẹn ghi rẹn emwin rhunmwund'

inline


ọni, i ke ghi bu ọsemwẹn ọkpa na tiere Nọwanrẹn Sawyer

inline


vbe PWD--ọ kakabọ rẹn emwin ẹsẹsẹmwẹnse--nọ tiere nọ

inline


gumwẹn dọlọe yi. Sokpan, ọkpia na ke ghi khamamwẹn wẹrẹ,

inline


'irẹn khian miẹn obọ ya rue rhunmwunda, ugbẹnsọ, iran

inline


wina 'over time'. Ọ ke wẹ ni bu Nọwanrẹn C. J. Smart, i gha

inline


s' evba ni su eni irẹn ọ gha rhie iyobọ mẹ vbọ. Ugbẹn vbi ghi

inline


gele s' evba, ọkpia ina ke ghi gele miẹnmwẹn yi. Ọ te miẹnmwẹn

inline


ebe ni, ọ ke ghi fianmwẹn ikpọn isẹn, i na hae ikpọn eha nẹ-ẹn

inline


vbọ; ọ na suẹn ọnrẹn gha wina y' ekhọe emwanta dọlọe yi.

inline


Vb' uwuẹre ni, ẹzọ otọ eso ke ghi s' unu vbe Koko; iran na we

inline


nọ gbẹn ebe n' iran. Ebemwẹn ni ọre o lele nọ ya gbọn-ẹn n' iran

inline


na haere ikpọn ugie. Ọ ke ghi ru emwin ọmwanta, ọ ma rhie

inline


igho ni lere mẹ rhunmwunda, ebemwẹn ọ re ọ ze ghọ setin gbọn-

inline


ẹn miẹn igho ni. Vbiyeke ọni, dẹghẹ ọmwan k' ọmwan ghi

inline


khian gbẹn ebe vb' obọre, ọ we nọ bumwẹn gha de ni gue gbọn-

inline


ẹn rhunmwunda, i rẹn uro esi na gbẹn ebe laọ. Ọ wẹ ebemwẹn

inline


mobọ gia lele rhunmwunda, i rẹn vbe na ya muẹn ẹmwẹn gh'

inline


ukhunmwun muẹn gh' otọ hẹ. Sọkpan, ọ ghi sẹ 1927, i gha ghi

inline


s' ọghẹe, ọ gha mu ebe ni lere mẹ; ọ na gha gbọn-ẹn y' ebe

inline


ọvbehe yae khin ọghẹe. Nọwanrẹn C. E. Olotu kevbe Nọwanrẹn

inline


55

inline


Iranmwinran Osula, iran ọre ọ y'ere ike wẹ nọ gbọn-ẹn nọ yaee

inline


khi ọghẹe ghọ rẹn ebe ẹsẹsẹmwẹnse ghi ma rẹn ebe vbare:

inline


'rọn-ẹn ne B.A. Ọkpia na ina te ho nọ ru vberiọ, sokpan, ugbẹn

inline


vb' iran ghi kpikpiẹe w' iran gha rhie iyobo nẹ-ẹn, ọ na ru vberiọ.

inline


Vbiyeke vbi ghi rẹn, i na gha l' ọde hia ni miẹn ebemwẹn weri-

inline


egbe. Ọ ghi s' edọkpa vbi ye post office, i ke de-kun Nọwanrẹn.

inline


Olotu 'vba vbọ 'post' ebe ni weriegbe gumwẹn. Ugbẹn vbọ

inline


ghi sọmwẹn obọ, i ke ghi miẹn wẹ, oghomwẹn nọ ni mu nẹ-ẹn

inline


nọ dọlọ yi. Ọ mu weriegbe re sokpan, nọ dọlọ yi vbọ na y'

inline


emasini (typewriter) gbẹn, ọ mu ya khiẹn ọghẹ. Ohu ke ghi

inline


mumwẹn yọ ẹsẹsẹmwẹnse vbi miọn-ẹn vberiọ rhunmwund'

inline


ọni, i na gbẹn ebe gie D. O. (Nọwanrẹn Asher) nọ r' Ẹdo ẹghẹ

inline


ni vbekpae're. Nọwanrẹn Asher miẹn ebe ni vbe tiẹre, ọ na

inline


fieghe uhunmwun; ọ na wẹ, ọmwan olighi ọre Smart gele khin.

inline


D. O. ke ghi bumwẹn ude ni bu Omugui McCormick rhunmwun-

inline


da, ọ gha sẹtin sumwẹn. I na gha khian. I ghi s' ọghọ Omugi ni, ọ

inline


ke ghi khamamwẹn w' irọn-ẹn zẹgiẹgiẹ rie Warri ni mudia khẹ

inline


irẹn. Sokpan, ọ ghi te weriegbe re, ọre i na ya khama Edaikẹn

inline


(Akenzua). Ọ ke ghi rinmwianmwẹn ni ghẹ tiẹre ẹzọ ra, deghe

inline


i tiẹre ezo nẹ, ni ya kiẹre weriegbe rhunmwunda, ọse irẹn nọ

inline


kevbe wẹ, 'rẹn ọ ma emwin vbe Kings college vb'eko rhunmund'

inline


ọni, ọ na bu erha irẹn gha de. A miẹn gh' ẹzo ọkpa ka s' unu, a

inline


gha kha gh' erha irẹn kpokpẹe, ọmwan nọ lele irẹn khian vbe

inline


kpokpẹe gh' irẹn mwẹn obọ vbọ ni lahọ ni hẹ wẹ. Ọre i na ru

inline


vberiọ sokpan, i na ghi gbẹn ebe ya muẹn-re imu wẹ, ẹghẹ k'

inline


ẹghẹ nọ rhirhi ya gbẹn ebe ni ladian, i gha guẹe gui ẹzo. Uwuẹre

inline


ni, ọ ke ghi lẹ kpao vb' Ẹdo gha rie ehe ọvbehe; ọ ma ghi weri-

inline


egbe re rhin-rin-rin--y' owaro ukpo ọkpa.

inline


Vbiyeke ọni, i na do tobọmwẹn weriegbe gha gbẹn ebemwẹn

inline


dọlẹe yi. I ghi gbẹn fo nẹ fẹfẹfẹ, Edaikẹn na we ni mu-re n' irẹn

inline


ghẹre; i na mu giẹe. Uwu ẹghẹ nọ na gha ghẹre ni, emwin ọkpa

inline


ke ghi sunsun y'ore aro vbe vbọ. Ọni ke gha r' eni avbe Ọba hia

inline


ni re gbera. I na khama ọnrẹn dẹghẹ Ọ khian gualọ otọre, nọ z'

inline


ọmwna na tie Ihogbe ọ re eva nọ ra eha. Ọ ke ghi gele ru vberiọ zẹe

inline


ni khare; ọ na z' emwan na tie iran (Eguobadia kevbe ogieva'-

inline


re); iran na do vbamwẹn vba. Ọre ọ na nọ iran eni avbe Ọba ni

inline


re hia, ọre 'Guobadia na suẹn gba nana-ẹn de zẹe vbe ni gbẹn

inline


iran y' ebe ọkade-ọkade. Ọ ke ghi kakabọ yaẹn ọnrẹn unu-a.

inline


56

inline


Iran ghi khian gha rie owa, ọre i na mu unu y' Edaikẹn ehọ nọ

inline


k' ehu ri' iran. Ọ na rhie ọgọ ebiẹ (Beer) vb' ikpẹ ẹvbẹ eva n' iran.

inline


Ọ ghi se March 15, 1930, i ke ghi khama Edaikẹn wẹre ebe ni,

inline


i ho ni ya tiẹre ma ọmọ n' Ọba (Eweka II) nọ sumwẹn gha khian.

inline


Edaikẹn ke ghi gele kue yọ. 'Ma ghi s' evba, ọ na miẹn ima yi,

inline


'ma na suẹn gha tiere ma ọnrẹn. Emwin ọkpa ke ghi rọ n' Edaiken

inline


vbe gumwẹn mua vb' ebe ni ni gbẹn yọ. Ọni ọre eni ovbi-aruaran

inline


na tiẹre Onioni no khare wẹre Oruoru no. Ugbẹn vb' ima ghi

inline


tiẹre khian vb' odaro ọmọ, 'ma ghi tie s' evba, 'ma na tie Oruoru,

inline


ọre ọmọ na wẹ, ẹi r' Oruoru gh' Onioni nọ. Ọwarọkpa ni

inline


Edaikẹn ke ghi khama erhae wẹ, Onioni i te ka gbẹn yọ sokpan,

inline


'rẹn, ọ wẹ ni fiẹweriẹ ye' Oruoru. Ọmọ n' Ọba na wẹ ohoghei

inline


nọ ghe ni tae ọre emwanta. 'Ma ghi tie ebe ni fo nẹ, ọ ke ghi

inline


rhomwẹn ẹsẹsẹmwẹnse khamamwẹn ni gha rie ehe n' irẹn ye

inline


gbugbehia.

inline


Ugbẹn vbọ ghi s' ẹghẹ ọkpa, Edaikẹn na wẹ 'rẹn gha rie

inline


iyobọ mẹ vbi rinmwian-ẹn wẹ, i ma miẹn igho ya 'priti (print)

inline


ebemwẹn ladian. I na khẹkhẹkhẹkhẹ, gbe-i.

inline


Vbe uki May 1932, Resident nọ r' Ọyọ (Nọwanrẹn Ward

inline


Price), na rie Ẹdo do n' ọta emwin eso; Ọba k' edaemwẹn hia

inline


fẹfẹfẹ na gba vbe Hall. Ebemwẹn ni o mu ladian nọ tiere na ya

inline


gualọ otọre. Uki ni dandaandan vbe 1932, ọre Edaikẹn miẹnm-

inline


wẹn ebe ni wirẹn khian ghemwin ọkpa vbọ. I na khẹkhẹkhẹkhẹ

inline


... uzọla ọkpa, uzọla eva, uzọla eha, uki ọkpa uki eva, di eha,

inline


uki enẹ nọ mu ebe ni weriegbe gumwẹn, ọ ma mu gumwẹn.

inline


Rhunmwund ọni, i na zegiẹgiẹ rhie ọvbehenọ guemwẹn gie Ohẹn

inline


Payne nọ 'Priti' ẹre. Ọ ke ladian vbe Febuary 1933: i ke vbe

inline


rhie ọkpa giẹe (Edaiken) vbe vbọ. 1936, ọghe ebo nọ rọ (A

inline


Short History of Benin
) ladian. Iran hia ni te mudia yọ n' iran

inline


gumwẹn sinmwiọn-ẹn, ọ na yan ehia unu-a.

inline


Ugbẹn vbi gbẹn uhi kevbe uyinmwẹn Ẹdo y' ebe nẹ (Benin

inline


Law and Custom
), vbe 1945, i ke ghi mu giẹ ọmọ n' Ọba

inline


(Akenzua II) nọ gbẹn 'introduction' yọ mẹ. Ọ ghi tiẹre fọ ne

inline


fẹfẹfẹ, ọ na wẹ, ọ kakabọ ma ẹsẹsẹmwẹnse gh' irẹn gha gbọn-ẹn

inline


yọ mẹ. Ọ ghi kpẹ fua rhin-rin-rin, i gha ghi s' Eguae ya nọ-rẹn

inline


ebe ni, ọ gha khamamwẹn gh' irin de. Usu ẹmwẹn n' ọmọ n'

inline


Ọba gbẹn kaẹn na khin wẹ: ọmwan gha rhie egie vb' Ẹdo, eni

inline


egie ni a tiẹre, ai ghi tiẹre eni obọre. Ọwẹ, sokpan, 'me gha gbẹn

inline


57

inline


'Chief Egharevba, gbugbehia. Ọ wẹ, i ma ghi ye gh' eni egie

inline


ni a tie Chief mu. Sokpan, ogbẹnebe nọkhua ọghe Daily

inline


Times--ẹi zẹdẹ r' ọmwanmwẹn--ke ghi waniọn-ẹn wẹre, ẹi

inline


r' emwẹn ni gbẹn ọre ọ rhie ewaniẹn yi rhunmwunda,

inline


ọgh e egie ma mwẹn vbọ de kaẹn vbekpae're. Ọ na wẹ, a gha

inline


vbe wẹ ọghe egie nọ, ọghomwẹn o gbae rhunmwunda vbọ,

inline


ọmwan nọ rie egie ni ọre 'Chief', ẹi r' eni egie ni kekan. Ọ ghi

inline


kpẹ fua kherhe vb' imuaẹmwẹn na ghi dọ yọ, i na do priti

inline


ebemwẹn ladian vbe March, 1946. Deghẹ ẹi re masini (Printing

inline


Press) ọghe obọmwẹn ni ya priti ẹre, ẹi ghe he kẹmwẹn ya ruẹ

inline


rhunmwunda, i he ye miẹn igho. Osanobua ke ghi ruẹ, ọ

inline


na y' ekhue mu esu. Ke 1945 ni ghẹ de, ọre i ghi ke gha khian

inline


kuegbe mu vb' ehe nọ ye. 'Mẹ ọ ghi yae re gha tie Chief gina

inline


eni omwan vb' Ẹdo k' ẹghẹ ni gha de.

inline


Na viọ vb' ebemwẹn ọre i gha ru uegamwẹn Aruosa do sẹ-ẹdẹ n'

inline


xxx

inline


ẹrẹ kevbe wẹ, ẹmwẹnta eso na rhie vbọ ọre a ya mu ẹyotọ're gbọ

inline


rhunmwunda, vbe na tie Osanobua hẹ, tie Olokun hẹ, ehia

inline


fẹfẹfẹ ọre i gbẹn y' ebe ni (Benin Law and Custom). Ohẹn-Osa

inline


nọ rọ (Nọwanrẹn Asuẹn) ke ghi r' ọmwan ẹmwanta rhunm-

inline


wunda, inugba nọ rhirhi miẹnmwẹn ọre o ya tuẹmwẹn y' okha

inline


Edo ni gbẹn rhunmwund' iyobọ n' ebe ni rhie n' iran.

inline


Ọ kere n' emwan hia rẹn iwina ni wina-ẹn, ei r' ẹtin ra

inline


ẹwaẹnmwẹn o sẹ vberiọ sokpan, vbe n' Osanobua giemwẹn ọre

inline


i ru: n' emwin hia na dina odẹ mẹ. Rhunmwunda, agbọn te

inline


wẹ ni ghẹ rie evbare hiebie, a vio ọkpan ema kevbe uwawa

inline


uwọnmwẹn yọmwẹna 'khara; iran wẹ ni ghẹ wọn amẹ, a mu ọgọ

inline


'winsiki (whiskey) yọmwẹn etebu (table) rhie ekalaka bare : i re,

inline


i dae, i ya ghae. Agbọn wẹ na ghẹ họn ẹmwẹnmwẹn vb' Ẹdo

inline


ra, vb' otọ Ẹdo. A họn emwẹnmwẹn vbe Nigeria hia, Afrika

inline


(Africa) hia, Europe hia, Australia hia, Amerika (America) hia l'

inline


uhunmwun otọ agbọn hia fo fẹfẹfẹ. Agbọn suamwẹn khian-

inline


khuankhuan ni miẹn ehe na de. Sokpan Osa yọmwẹn obọ, i

inline


ma de. Gha ru ọna mẹ? Enoyanmwẹn. Nọ levbasevba, iwina

inline


Ọnren ke r' ọyunu-a. Ẹdẹ n' ẹre na, i gha wu, uwu esi i wu

inline


rhunmwunda, uhunmwun n' Osanobua giẹmwẹn re, i wina-ẹn

inline


s' otọ mẹ. Ra deghe ẹi r' emianmwẹn ni khuọnmwin na, ti

inline


gha te gha gọlọ yo gọlọre, tie ọse tie edogbo n' iran do gha re,

inline


n' iran do gha da, na gha gbe we so ihuan uyi vbenia:

inline


58

inline


Uyi nọ oo, uyi nọ oo,

inline


Uyi nọ n' Osanobua mwẹn

inline


Uyi nọ oo, uyi nọ oo,

inline


Uyi nọ n' Osanobua mwẹn

inline


Ekpọnmwẹn nọ

inline


N' Osanobua mwẹn

inline


Urhọmwẹn nọ

inline


Uyi nọ

inline


N' Osanobua mwẹn.

inline


Rhunmwunda mẹ n' Egharevba ọ yae z' ere wẹ: Ulẹlẹfe

inline


nọ gha rhuẹ ẹrhu, eni gha kpanọ-ẹn kua igba iwenẹ, tọ gha yẹ

inline


rhuẹ ẹrhu ni vb' ẹtin Osa. Ere na ke ghi khe kẹ wẹ, ọmwan n'

inline


Osa gie nọ dọ ru emwin, ei ruẹe bakun rhunmwunda, zẹ vbe

inline


ni miẹn ikọ kevbe idobo sẹ vb' iwina na, eriọ i vbe ya miẹn ẹtin

inline


nọkhuọkhua vb' Obosa ya ru arusotọ.

inline


59

inline