UHUNMWUN 7

UGBO

UGBO na gbe ra, iwina ugbo na wina ke ghi r' emwin iyi otọ

vb' ẹvbo emwan nekhui hia fẹfẹfẹ, ibiba Nigeria k' otọ gha de.

Iwina ugbo ọre emọ ikpia hia ka wina iran ke la udukhu iwina

ọvbehe hia; iran gha lele erha kevbe arowa iran y' ugbo ugbu-

gbẹhia rhunmwunda, avbe evbare na re hia fẹfẹfẹ, ugbo a ke

viọ iran re. A vbe rhie emwin iri kevbe ọkhọkhọ vb' ugbo bare.

Rhunmwund' ọni, ọre i na lele erhamwẹn y' ugbo vb' ufom-

wẹn 1900 do sẹ 1902. I lele ọtẹnmwẹn (Ogbọmọ) y' ugbo vbe

1903 do sẹ 1904. Eriọ ivbe lele Ọdigede kevbe Ayiri y' ugbo ya

gu iran wina vb' omuhẹn 1905. Vbi y' Usẹn vb ufomwẹn ukpo

ni (1905), i ke ghi gu Ọmigie kevbe Igbinọba ya wina vb ugbo

iran. Mẹ tobọmwẹn vbe muugbo obọmwẹn vb' ẹghẹ ni na gha

r' Eghute Ẹbue vbe 1910 do sẹ 1911. Ẹghẹ irhiẹdẹ vbe June 1912,

i y' Itagbolu ya gu ọtẹn iyemwẹn (Ọdiase Ogbẹide Uwanguẹ)

wina vb' ugbo ọre vb' uzọla ọkpa gbalaka. Eriọ i vbe gb' ugbo

igari vb' ore Ẹdo y' ehe na ghi tiẹre 'New Benin' na vbe 1915

do sẹ omuhẹn 1917. Igho ni khiẹn vb' igari 'vba, ẹi re kherhe!

I vbe mu ugbo vb' uselu vbe ukpo 1932 do sẹ 1934.

Iwina ugbo hia fẹfẹfẹ ọre i sẹtin wina. I sẹtin fie, i sẹtin gbọ, i

sẹtin y' erhẹn, i sẹti khuẹn, i sẹtin wu ema, i sẹtin baẹ ẹghẹe, i

sẹtin fie ema, i sẹtin naẹ ema, i sẹtin viọ abọ ema, i setin kpẹn

ema, i sẹtin vu iyan, i sẹtin gb' erhu, i vbe sẹtin ha iyan y' ugan

vb' erhu. I vbe guata k' ọka gbọ ọghẹdẹ.

Vbe 1915 kevbe omuhẹn 1916, Ohẹn nọkhua James Johnson

ke ghi ma ima emwin ra, ọ kẹ ghi 'lecture' ima vb' esuku vbe

St. Matthews C.M.S. vb' ore Ẹdo. Ọ ke ghi khama ima n' ima

kakabọ mu aro y' ẹmwẹn ugbo na gbe ẹsẹsẹmwẹnse. Ivbiesuku

ni r'evba vb' ẹgbẹ ni ke ghi re: Ọhẹn J. E. Okundaye, Nọwan-

17

rẹn E. O. Igbinigiẹ, Nọwanrẹn, J. A. Isibọ, Nọwanrẹn Oka,

Nọwanrẹn Ọmẹngi Osazuwa, Nọwanrẹn Ọmọrogbẹ Isibọ

kevbe iran ọvbehe hia.

Rhunmwund' ọni, ọ kere n' emwan hia mu aro y' ẹmwẹn

ugbo na gbe ẹsẹsẹmwẹnse rhunmwunda, vbe na yaẹe bu ere wẹ:

A ma ru, ai re, ọre ọkhọkhọ ya duẹ iku kevbe wẹ, ọmọ mose,

evbare ọ re. N' ima ghẹ kha wẹ: akowe a khin, eminista (Minister)

a khin ra, ekanso (Council), a ye, na mu ẹmwẹn ugbo fua, ẹghẹ

ni n' ohanmwẹn ghẹ re, n' ohawa ghẹ re, n' oya vb' ẹhoriẹ ghẹ

re hiehie.

A miẹn nia wẹ, odẹ ughunghan nibun ọvbehe hia ọre i na gu

emwin na ru. Vb' igiemwin, i guara gb' ugbo, i guara do ẹki, i

guara gu okọ vb' ẹzẹ, i guara khuẹ vb' ẹzẹ, i guara tie, ivbe guara

ria iha, i guara tie amobọ, i guara tie ebe, i guara t' okha, i vbe

guara y' emasin (printing press) gbẹn ebe. Mẹ ọre ọmwin okaro

vb' ivbi-ẹdo hia nọ ka gha dẹ 'masini printing press, ra ya gbẹn

ebe.

18
